Hallo, ik ben Limburger en ik ben correspondent zorgzaamheid bij De Correspondent. Ouders besteden zo'n 30 tot 40 uur per week aan de zorg voor hun kleine kinderen. En dat is veel tijd. Maar minstens zo ingrijpend is wat kinderen doen met de manier waarop hun ouders de tijd beleven. En daarover gaat het stuk dat ik jullie nu ga voorlezen. Ik geloof niet dat ik de luxe heb om een kind te krijgen. Ik heb de tijd niet. Dat zegt de verteller van Moederschap van de Canadese auteur Sheila Hetty, een boekwerk dat het midden houdt tussen een roman, een essay en een autobiografisch relaas.

De verteller is een vrouw van 37, die 288 even boeiende als gek makende pagina's lang blijft broeden op die ene vraag of ze wel of niet kinderen moet krijgen. Het verschijnen van moederschap in de zomer van 2018 ging zowel in Noord-Amerika als daarbuiten met veel tromgeroffel gepaard. The Guardian noemde het het allesbepalende werk over dit onderwerp. Zelf kwam ik er pas aan het einde van dat jaar toe om het te lezen. Eerder had ik de tijd niet. Die sleutels in een voor kinderen luxe en tijd staat op ongeveer driekwart van het boek, maar lang voor ik daar was aanbeland, had ik al begrepen dat moederschap eerst en vooral een boek is.

Over tijd voor vrouwen tikt de klok altijd, observeert de verteller, bijvoorbeeld wanneer ze het heeft over de tijdslimiet die vrouwelijke vruchtbaarheid aankleeft. Elders reflecteert ze op de eindeloos heid van het moederschap de eeuwigheid ervan. Als ik iemand een baby in een kinderwagen zie voortduwen, schrijft ze, dan overvalt me altijd een hevig gevoel van uitputting. Maar er zijn nog zoveel jaren te gaan. Ik heb de tijd niet. Begrijpelijk natuurlijk. Kinderen zijn kostbaar en wat ze je vooral kosten naast je geld en je slaap en je vrijheid is je tijd.

Ik las moederschap in de week waarin het Sociaal en Cultureel Planbureau Alle Ballen in de lucht publiceerde. Een gedetailleerde rapportage van de manieren waarop Nederlanders hun tijd doorbrengen. Ouders met thuiswonende minderjarige kinderen, zo blijkt uit die analyse, hebben het drukker dan wie dan ook. En hoe jonger hun jongste kind, des te drukker de ouders zijn. Niemand is meer tijd kwijt aan de combinatie van zorg, betaald werk en het huishouden dan zij. En niemand heeft zo weinig vrije tijd.

Bijna de helft van de Nederlandse ouders zegt zich wel eens opgejaagd te voelen. En liefst 70 procent heeft het naar eigen zeggen te druk. In geen enkele andere groep die het SCP onder de loep nam, liggen deze percentages zo hoog. Het SCP is niet de enige instelling die zich buigt over de tijd die kinderen kosten. De tijdsbesteding van ouders wordt al decennia nauwkeurig geanalyseerd door onderzoekers die willen weten welke gevolgen al die uren en minuten hebben voor vaders, moeders en kinderen.

Economen en antropologen zetten de tijds investeringen van ouders en hun kinderen bijvoorbeeld graag af tegen de uitkomsten gemeten in AKU en cognitieve vaardigheden bij die kinderen. Hoe meer tijd ouders in hun kinderen steken? Zo blijkt al meestal, hoe beter die kinderen het doen. Al blijft de vraag in hoeverre dat een oorzakelijk verband is. Psychologen speuren naar de relatie tussen ouderlijke tijds investeringen enerzijds en het welzijn van de kinderen anderzijds of ze onderzoeken in hoeverre de hoeveelheid tijd die in kinderen wordt geïnvesteerd samenhangt met het welbevinden van ouders.

Sociologen brengen in kaart hoe de tijdsbesteding van ouders de afgelopen decennia is veranderd en bijna overal in de westerse wereld. Zien ze dan zijn ouders sinds de jaren zeventig meer tijd met hun kroost gaan doorbrengen? En dit is opmerkelijk, want in diezelfde periode zijn vrouwen ook in Nederland Almaz tot de arbeidsmarkt toegetreden. Lang werd gedacht dat dit afbreuk zou doen aan de hoeveelheid beschikbare ouder kindsheid, maar dat blijkt dus reuze mee te vallen. Dit komt onder meer doordat ouders hun tijd met kinderen beschermen, door te bezuinigen op andere activiteiten of door hun werk buiten de deur in deeltijd uit te voeren.

Verklaringen voor de toegenomen tijdsbesteding van ouders aan kinderen in westerse landen lopen uiteen van een veranderende kijk op opvoeden tot logistieke redenen. In grote, drukke steden zijn ouders van nu bijvoorbeeld relatief veel tijd kwijt aan het brengen en halen van hun kinderen naar speelkameraadjes en sportclubs. Dan zijn er ook nog economen die een verband vermoeden tussen de tijd die kinderen kosten enerzijds en de reden dat vrouwen nog altijd minder verdienen dan mannen anderzijds. Uit onderzoek na onderzoek blijkt namelijk dat moeders meer tijd aan hun kinderen spenderen dan vaders in Nederland, zo rapporteert het SCP.

Besteden moeders gemiddeld 9,9 uur per week aan het verzorgen en begeleiden van hun kinderen, tegenover gemiddeld 6 uur voor vaders 9,9 en 6 uur per week. Dat klinkt als weinig en dat is het ook. In die telling zijn alleen die momenten meegenomen waarop het zorgen voor kinderen de hoofd of nevenactiviteit vormde. De uren waarop ouders met iets anders bezig waren dan zorgen of begeleiden, maar intussen wel in gezelschap van hun kinderen verkeerde, waarop ze gezamenlijk een avondmaal aan het nuttigen waren, bijvoorbeeld of een uitstapje maakten naar de dierentuin, zijn daarbij niet meegerekend.

Doe je dat wel? Om een beeld te krijgen van alle tijd die ouders met hun kinderen doorbrengen? Dan kom je volgens alle ballen in de lucht. Voor vaders gemiddeld op bijna 30 uur per week uit en voor moeders op bijna 40 uur. In zulke wetenschappelijke analyses is tijd, net als in de overpeinzingen van de verteller van moederschap, een soort munteenheid. Ouders besteden of investeren zus of zo veel tijd aan of in hun kinderen. Kinderen kosten hun ouders zoveel uren en minuten per dag.

Tijd is geld. Of zoals het in de inleiding van alle ballen in de lucht is geformuleerd. Tijd is een schaars goed. Met die metafoor van tijd als geld of goed proberen we de tijd abstract en ongrijpbaar als hij is te temmen. Immers, wanneer tijd, geld of een goed is, dan kun je hem meten, vergelijken en vangen in grafieken en tabellen. We kennen ook andere metaforen. Vraag mensen de tijd te definiëren en je zult horen over tijd als een rivier die stroomt of als een pijl die ergens heen schiet.

Of ze zullen met ruimtelijke metaforen komen aanzetten. Het verleden? Zeggen ze, dan ligt achter ons en de toekomst voor ons. Of andersom. We staan met onze rug naar de toekomst. Het verleden kunnen we overzien, maar het idee van tijd als een munteenheid die je kan tellen en uitgeven, verspillen en investeren, verliezen en verdelen. Die neemt in ons denken en spreken over tijd al tijden een dominante plek in. Eeuwenlang was het verstrijken van de tijd iets dat je af was aan het werk dat je had verricht.

De seizoenen die veranderen, de stand van de zon. Toen kwamen er klokken en werd tijd gestandaardiseerd, gingen we meten en tellen en sindsdien kunnen we de tijd voor onszelf houden of weggeven en kan hij ons worden afgepakt. Dat is Darling Children, hoe Hoyt all my time, schreef Zadie Smith ooit over haar borelingen. Ik vond dat zo'n herkenbaar beeld. Ook mijn kinderen lijken soms het meest op twee kleine Holle Bolle Gijs Jez, die hun ouders tijd opsouperen tot er niks meer van over is.

En dan nog altijd honger hebben. Maar tegelijkertijd komt dat idee van tijd als iets dat van mij is. Tijd die ik voor mijn kinderen over heb, me steeds vaker voor als waanzin. Want hoewel ik best vaak kan kiezen hoe ik mijn tijd besteedt. Waar ik op een bepaald moment mijn aandacht op richt, waar ik me het bevind of met wie ik verkeer, heb ik er minstens zo vaak ook helemaal niks over te zeggen. Omdat twee kleine kinderen zich in mijn leven hebben genesteld en in al hun onschuld zijn gaan dicteren hoe ik mijn tijd doorbreng.

En daarmee zijn ze ook gaan bepalen hoe ik me voel. Een groot deel van de tijd. Want dat is misschien het ingrijpendste wat kinderen en tijd betreft. Dat ze niet alleen je tijdsbesteding danig veranderen, maar ook en vooral je tijds beleving. Wetenschappers proberen al zeker een halve eeuw grip te krijgen op wat het ouderschap met ouders doet, hoe het hun welzijn beïnvloedt bijvoorbeeld en hun relatie en hun werk. En steeds vertellen ouders wanneer hen wordt gevraagd naar de belangrijkste verandering die het krijgen van een kind met zich mee heeft gebracht.

Hoofdzakelijk over één ding. Nieuwe vaders en moeders, schreef een psycholoog die begin jaren 80 de balans van het onderzoek naar ouderschap opmaakte. Rapporteren dat ze slaaptijd, televisie, tijd, seks, tijd en zelfs wc tijd tekortkomen door toedoen van hun kinderen. Paradoxaal genoeg zeggen ze ook dat ze zich veel vaker vervelen. Ouders komen tijd tekort en ze hebben er teveel van. Dat kan niet. En toch is het zo. En het raakt de kern van wat kinderen met tijd doen.

In elk geval als ze klein zijn, zoals de mijne en relatief veel zorg en begeleiding nodig hebben. Ik twijfel er niet aan of dit zal over een tijd wel weer veranderd zijn met kleine kinderen, observeerde een vriendin jaren geleden. Gaan de dagen langzaam en de jaren snel? Neuro psychologen noemen dat de tijd paradox, het tegenstrijdige gegeven dat iets wat lang duurt terwijl je het meemaakt achteraf gezien vaak in een vloek en een zucht voorbij lijkt te zijn gegaan. De verklaring gaat als volgt Hoe je de tijd beleeft, hangt af van het moment waarop je hem beoordeelt.

Bij een prospectieve beoordeling van tijd schat je de duur van een gebeurtenis in, terwijl die nog aan de hand is. Een retrospectieve beoordeling maak je achteraf. In beide processen speelt verandering een belangrijke, maar tegengestelde rol. De dagen met de baby waren lang, maar er was niets uitgestrekt aan, merkt de verteller van Jenny Ophüls, Roman Verbroken beloftes op. De zorg voor haar vereiste het herhalen van een reeks taken die stuk voor stuk zowel dringend als eentonig waren.

Het voeden, verschonen of vermaken van een baby of peuter duurt vaak eindeloos wanneer je ermee bezig bent. Prospectieve. Dat geldt ook voor het steeds opnieuw voorlezen uit hetzelfde boek of het afdraaien van de rituelen tussen avondmaaltijd en in bed stoppen. De reden? Kinderen gedijen bij routine en ze zijn dol op herhaling. Maar het leveren van die voorspelbaarheid roept bij de ouders geregeld verveling op. De subjectieve duur van een bepaalde periode, schrijft de Duitse neuropsycholoog Mark Wittmann, hangt af van de hoeveelheid veranderingen in die periode.

Dit is het gekke met kleine kinderen. Nooit maakt een mens zulke grote sprongen in zijn ontwikkeling als in zijn eerste levensjaar. En ook daarna gaat het nog jarenlang adembenemend rap. En toch kunnen de dagen in het gezelschap van kleine kinderen, gek makend, eenvormig zijn. Het is alsof de veranderingen die ze doormaken te klein zijn om met het blote oog waar te nemen. Wanneer je er als ouder bovenop zit en verblind wordt door de routine en de sleur. En wanneer er weinig nieuws te beleven valt, aldus Marc Witteman, dan duren de dagenlang.

Maar wanneer we op zo'n tijd terugkijken en het verloop van de tijd retrospectief beoordelen, dan gebeurt juist het omgekeerde. Miljoenen jaren evolutie hebben ons brein uitgerust met het vermogen om dat wat nieuw en spannend en anders is te onthouden. Gebeurtenissen of handelingen die lijken op wat we al kennen. Vergeten we. En hoe meer herinneringen we aan een bepaalde periode hebben, des te langer die lijkt te duren wanneer we er op terugkijken. En andersom. Wanneer er weinig verandert, bijvoorbeeld omdat je dagen bestaan uit een aaneenschakeling van herhaling en routine, dan onthoud je ook weinig details.

Beklijven niet en jaren zijn kort. Dit is wat ik onderstreepte toen ik de roman Site van Jessy Greengrass las, waarin de verteller omschrijft hoe ze het prille ouderschap beleeft. Dit nieuwe leven vastgelegd in dagelijkse patronen, een structuur die door herhaling zo versteend raakt dat ik me niet meer kan herinneren hoe het daarvoor geweest was. Eén minuut duurt altijd één minuut. Je kunt een minuutje van vaders vergelijken met die van moeders. Je kunt de minuten die kinderen kosten bij elkaar optellen en je kunt kijken waar ouders die minuten vandaan halen.

Maar daarmee heb je nog niks gezegd over hoe zo'n minuut voelt. Al weet het SCP wel te vertellen dat Nederlandse ouders ondanks of misschien wel dankzij de tijd die kinderen kosten, net zo tevreden en gelukkig zeggen te zijn als mensen zonder thuiswonende kinderen. De beleving van tijd laat zich lastiger vangen in statistieken en lijstjes dan de objectieve duur ervan. Maar voor zover mijn Darling Children mijn tijd hebben opgegeten, is het vooral de manier waarop ik die tijd ervaar die ze hebben verslonden.

Of in elk geval hebben ze die ervaring onherkenbaar veranderd. Want voor mij is tijd al jaren geen munteenheid meer. Het is iets anders geworden, mystiek. Er ongrijpbare meer misschien zoals hij vroeger was in een mythisch verleden. Voordat we spoorwegen, klokken en lopende banden hadden voor de tijd gestandaardiseerd en getemd was. Het is iets geworden wat tegelijkertijd lang en kort kan duren, iets wat me door de vingers glipt en me overspoelt. Nu tijd is opgehouden van mij te zijn, heeft daar meer de aard van een gemeenschappelijke omgeving.

Het is geen grondstof meer die verdunt of verdeeld moet worden. Geen schaars goed, maar een commens, een gedeelde plek of ruimte waar alle leden van ons gezin samen onderdeel van zijn. Binnen die omgeving staat onze relatie niet in het teken van de investeringen die ik in mijn kinderen maak. Wordt ze niet gekenmerkt door de hoeveelheid uren en minuten die zij mij kosten of door de tijd die ik wel of niet voor hen heb? In plaats daarvan worden we gedefinieerd door de manier waarop we met elkaar verbonden zijn.

Een collectief verstrengeld en van elkaar afhankelijk. Daardoor zie ik onze relatie er als één die is gebaseerd op de belofte die ik heb gedaan nog voor mijn kinderen er waren en zonder dat ik helemaal begreep wat dat betekende dat dit onze tijd is. Er zijn goddank nog heel veel jaren te gaan. Ik verklap niets wanneer ik zegt dat de verteller van Shiller het is moederschap net zolang doorgaat met twijfelen tot de mogelijkheid een kind te krijgen voorbij is. Ze ervaart opluchting.

Een nieuw begin. Want, schrijft ze. Als je geen kinderen hebt, word je op zekere leeftijd je eigen kind. Je begint je leven van voor af aan, maar deze keer met jezelf. En wat? Vraagt ze? Ga je doen met al die tijd? Het antwoord dat ze zelf geeft, onderstreepte ik twee keer. Tijd is niet iets waar je wat mee doet, schrijft ze. De tijd doet iets met jouw. De tijd doet iets met ons.

Met en zonder kinderen. Dat was het. Dank je wel voor het luisteren. Wij na nog geen lid van de correspondent en wil je dat wel worden? Bijvoorbeeld om dit soort verhalen mogelijk te maken? Ga dan naar de correspondent Pantanal Slash word lid. Dank je wel.